Otomotiv Vites Kutusu Eğitimi
Otomotiv Vites Kutusu Eğitimi
Günümüzün otomobil sürücüleri, kendilerine firmalar tarafından sunulan vites kutusu türleri söz konusu olduğunda çok sayıda seçeneğe sahiptir. Fakat sizin için en iyi olanın manuel mi yoksa otomatik mi olduğuna karar vermek araba alırken ilk düşünmeniz gereken noktadır. Temel vites kutusu çeşitleri manuel ve otomatik olsa da, otomatik vites kutuları günümüzde tork konvertörünün yanı sıra çift kavramalı ve CVT vites kutularını da içerir. Bu arada şunu özellikle belirtelim ki elektrikli araçlar da vites kutusu bulunmamaktadır.
Şimdi vites kutusu çeşitlerine kısaca bir bakalım.
Manuel şanzıman – Birleşik Krallık sürücüleri için en popüler şanzıman, debriyaj ve vites kolu ile vites değiştirmeyi içerir. Çoğu arabada beş veya altı vitesli vites kutuları bulunur.
‘Geleneksel’ otomatik şanzuman– geleneksel otomatik şanzumanlar da bir tork konvertörü bulunmaktadır. Bu eski tip bir tasarım olmasına rağmen yıllar içinde yapılan iyileştirmeler onu daha ekonomik ve kullanılabilir hale getirdi.
Çift kavramalı otomatik – temelde iki tane debriyaj kullanan ve bir beyin tarafından kontrol edilen bir yarı otomatik şanzıman tipidir, günümüzde giderek yaygınlaşmıştır.
CVT otomatik – bunlar, iki konik kasnağın sürekli hareketini ve sürücünün fark edemediği vites değişimleri sağlayan bir çelik kayışı içerir, bu durum gürültülü olmasına ve sürüş keyfini bozmasına neden olabilir.
Öyleyse manuel mi yoksa otomatik bir şanzıman mı seçmelisiniz? Otomatik vites kutusu araçların genellikle fiyatını artırdığı düşünüldüğünde, bu alıcı için önemli bir sorudur. Ayrıca, özellikle vites değiştirmeyi seviyorsanız, bazı arabaların yalnızca otomatik vites kutularıyla birlikte geldiğini de aklınızda bulundurmanız gerekir.
Araca kendiniz hakim olmak isterseniz manuel vites kutulu araçlardan vazgeçmemelisiniz. Ama eğer trafik ve ayak yorgunluğu olmasını istemiyorsanız otomatik vites tam size göredir. Bilindiği gibi artık günümüz ehliyetleri de hem manuel olarak ve hem de otomatik olarak verilebilmektedir. Manuel vites ehliyeti alan sürücüler otomatik vitesli araçları kullanabilirken, otomatik vites ehliyeti alan sürücüler manuel araçları kullanamamaktadır. Bu duruma mutlaka dikkat etmelisiniz.
Otomatik Vites Kutusunun Görevleri
- Taşıtın boşta çalışmasını sağlar
- Taşıtın geri yönde hareket etmesinin sağlar
- Taşıtın ilk harekete başlaması, hızlanması, düz yolda ve yokuşta hareket etmesi için uygun döndürme momenti sağlar
- Yol ve trafik durumuna göre taşıta uygun hız imkanı sağlar
Otomatik Vites Kutusunu Oluşturan Üniteler
- Hidrolik kumanda
- Tork konvertörü
- Planet dişli sistemi
Hidrolik Kumanda Ünitesi
Vites kutusunun altına takılır. Planet dişli sisteminde kendine özgü vites işlevini yerine getirir ve her çalışma durumu için doğru olan vitesi seçer. Ünite bir çok kumanda elemanından oluşur. En çok kullanılan eleman uygulanan yağ basıncının miktarına göre çalışan supaplardır.
Vites Dönüştürme Sürgüsü
P=Park kilidi
R=Geri hareket vitesi
N=Nötr, boş vites
D=Üç vitesli ileri hareket sahası(sürekli hareket kademesi)
2=Aracın kaygan, buzlu zemin üzerinde ilk harekete geçirilmesinde kullanılır.
1 veya L =Motor freni sağlamak için kullanılır.
Tork Konvertörü
Pompa: Tork konvertörünün hareket veren parçasıdır ve doğrudan krank miline bağlıdır. Kanatları arasında bulunan yağı merkezkaç kuvveti etkisiyle türbine doğru fırlatır.
Türbin: Döndürülen parça olup, planet dişli sistemine bağlanmıştır. Pompadan gelen yağın kinetik enerjisi ile döndürülür. Sistemdeki yağ kantçıklarda yön değiştirerek stator’a gider.
Stator:Sadece motor dönüş yönünde döner. Yağ akışının yönünü değiştirir
Planet Dişli Sistemi
Planet dişli sistemi aşağıdaki elemanlardan oluşur.
- Güneş dişlisi
- 3 veya 4 tane planet dişli
- Yörünge dişlisi
- Planet dişlilerinin akslarını taşıyan planet taşıyıcısı
Dişlilerin hepsi mil üstüne yataklandırılmıştır. Sürekli iç içe geçmiş durumda bulunurlar. Bir dönüşümün elde edilmesinde dişli sistemi elemanlarından birisinin sabit tutulması gerekir. Hareket iletim oranı hangi elemanın sabit tutulduğuna bağlıdır.
Otomatik Vites Kutusunun Çalışması
Birinci Vites Durumu
- Hareket veren: Güneş dişlisi
- Sabit tutulan: Yörünge dişlisi
- Hareket alan: Planet taşıyıcısı
Güneş dişlisi planet dişlileri döndürür. Planet dişlileri sabit tutulmuş olan yörünge dişlisi içinde yuvarlanırlar ve hareket alan mil ile bağlı olan planet taşıyıcısını birlikte döndürürler.
İkinci Vites Durumu
- Hareket veren: Yörünge dişlisi
- Sabit tutulan: Güneş dişlisi
- Hareket alan: Planet taşıyıcısı
Yörünge dişlisi planet dişlileri döndürür. Planet dişlileri sabit tutulan güneş dişlisinin üstünde yuvarlanırlar ve planet taşıyıcısının kendi aksı üzerinden hareketi alırlar.
Üçüncü Vites Durumu
- Hareket veren: Güneş dişlisi
- Sabit tutulan: Güneş dişlisi, yörünge dişlisi ile kavraşmış durumda
- Hareket alan: Planet taşıyıcısı
Planet dişlileri yuvarlanmaz, sadece güneş dişlisi ile yörünge dişlisi arasında birlikte hareket ileten parça olarak rol oynarlar. Güneş dişlisi, planet dişlileri, planet taşıyıcısı ve yörünge dişlisi komple bir parça olarak döner. Bu durumda vites aktarımı 1/1 oranında olur.
Geri Vites Durumu
- Hareket veren: Güneş dişlisi
- Sabit tutulan: Planet taşıyıcısı
- Hareket alan: Yörünge dişlisi
Güneş dişlisi, kendi konumunu değiştirmeden, kendi eksenleri etrafında dönen planet dişlilerine hareket verir. Çünkü planet taşıyıcısı sabit tutulmuştur. Planet dişlileri, güneş dişlisine göre ters yönde yörünge dişlisini döndürürler.
Planet dişli sistemindeki dişlilerin oranı, vites kademeleri arasındaki hız moment değişimini sağlar.
Örnek
Planet dişli 20 diş, güneş dişli 40 diş ise;
Birinci vitesteki toplam hareket iletimi 3/1
İkinci vitesteki toplam hareket iletimi 3/2
Üçüncü vitesteki toplam hareket iletimi 3/3 olur.