Silindir Bloğu ve Kontrolleri

Görevi: Silindir bloğu pistonların içinde çalıştıkları silindirleri meydana getirir ve bütün motor parçalarını üzerinde taşır. Silindir kapağı ile birlikte yanma odasını oluşturan silindir bloğu yanma basıncını karşılar ve yanma ısısının soğutma suyuna geçmesini sağlar.

Silindir blokları, Aluminyum Silisyum alaşımı, örneğin Gk Al Si 6 Cu4 veya Yaprak Grafitli Dökme Demir,  örneğin GG 25 dökülerek yapılır. Dökme demirin içinde, %3 oranında serbest grafit halinde karbon bulunur. Grafit gri (esmer) dökme demire kayma özelliği kazandırır. Bundan dolayı özellikle silindir iç yüzeyi için uygundur. Dökme demir bloklar, ucuz, basınca, sıcaklığa, sürtünmeye ve şekil değişikliğine karşı dayanıklıdır. Motor imalatında çoğu kez normal dökümden yapılmış silindir bloğu ve özel dökümden yapılmış silindir gömleği şeklinde ikili yapı görülür.

Malzemesi ve Yapım Özellikleri

Silindir blokları, Alüminyum Silisyum alaşımı, örneğin Gk Al Si 6 Cu4 veya Yaprak Grafitli Dökme Demir,  örneğin GG 25 dökülerek yapılır. Dökme demirin içinde, %3 oranında serbest grafit halinde karbon bulunur. Grafit gri (esmer) dökme demire kayma özelliği kazandırır. Bundan dolayı özellikle silindir iç yüzeyi için uygundur. Dökme demir bloklar, ucuz, basınca, sıcaklığa, sürtünmeye ve şekil değişikliğine karşı dayanıklıdır. Motor imalatında çoğu kez normal dökümden yapılmış silindir bloğu ve özel dökümden yapılmış silindir gömleği şeklinde ikili yapı görülür.

Alüminyum alaşımından yapılan silindir blokları dökme demir blokların özelliklerinin yanı sıra ısıyı iyi iletme ve hafif olma özelliklerine de sahiptir. Bundan dolayı küçük ve orta büyüklükteki otomobil motorlarının silindir blokları üst karterle birlikte alüminyum alaşımından yapılmaktadır.

Yukarıda ki şekilde görüldüğü gibi silindir bloğunda silindirlerin bitiminden sonra; krank milinin yataklandırıldığı ve dönerek  çalıştığı kısma üst karter (Krank Muhafaza Gövdesi) denir.

Silindir Çeşitleri

Su Soğutmalı	Hava Soğutmalı

Su Soğutmalı Silindir Bloğu: Su soğutmalı motorların silindir bloklarında soğutma suyunun dolaştığı su ceketleri ve geçitleri bulunur. Silindir kapakları gibi oldukça karışık, zor bir iş olan, silindir bloklarının dökümü sırasında, esas kalıplar içerisinde, su ceket ve geçitleri biçiminde, tel iskeletli kum kalıplar yerleştirilir. Dökme demir veya aluminyum malzeme döküldükten sonra, kum kalıplar kırılarak, bloğun yan tarafında bulunan silindirik deliklerden çıkarılır. Sonradan bu deliklere, yuvarlak bombeli çelik saç (Welç tapaları) tapalar takılır.

Bu tapalar aynı zamanda motorun kullanılması sırasında, blokta bulunan su donacak olursa, atar. Böylece blok ve kapak çatlamaktan korunmuş olur. Tapaların bu özelliğinden yararlanabilmek için süresi dolduğunda usulüne uygun olarak çıkarıp, yerine yenisini takmak gerekir. Bu işlem zamanında yapılmazsa pas ve kireçlenme sonucu, bloğa kaynayan tapalar, su donunca atmaz ve bloğun çatlamasına neden olur.

Hava Soğutmalı Silindir Bloğu: Hava soğutmalı motorlar, çoğunlukla krank muhafaza gövdesine cıvatalarla bağlanan ayrı ayrı silindirlere sahiptir. Üst yüzeyler soğutucu kanatçıklar aracılığıyla soğutma etkisinin iyileştirilmesini artırmıştır. Üst kısımda daha iyi ısı iletimi zorunluluğu bulunduğundan, yukarıdaki soğutucu kanatçıklar aşağıdakilere göre dada büyüktürler.

Silindirler bir hafif metal alaşımından, örneğin Gk-AlSi 17 Cu 4 Mg ‘den meydana gelmiştir.

Silindir Blokları Yapı Olarak 3 Şekilde İmal Edilir

1-Gömleksiz Silindir Bloğu:

Gömleksiz motorlarda silindirler silindir bloğunun içine standart ölçüsüne göre işlenir. Silindir bloğu tek parça olarak imal edilir.

Malzeme olarak alaşımlı gri döküm veya lamel grafitli dökme demir kullanılır.

 

 

 

2-Yaş Gömlekli Silindir Bloğu:

Silindir bloğunun içine silindir gömlekleri yerleştirilir. Silindir gömleği soğutma suyu tarafından kuşatılır. Yukarıya gelen ucunda bir fatura (çıkıntı) vardır. sızdırmazlık silindir kapak contası ile sağlanır. Alt tarafına gelen ucunda halka contalar kullanılır.

 

 

 

 

3-Kuru Gömlekli Silindir Bloğu: Silindir gömleği silindir deliğinin içine pres edilir. Gömlek soğutma suyu tarafından direk kuşatılmaz.

 

 

 

 

Silindir Gömlekleri

Kaliteli Dökme Demir veya Çelikten yapılarak; silindir bloğundaki yuvalarına sonradan  takılan silindirik parçalara silindir gömleği denir. Günümüzde büyük yada küçük tüm araç motorlarında başarıyla kullanılmaktadır. Silindir bloğundaki yuvasına kolayca takılıp sökülen silindir gömlekleri motor tamir ve yenileştirilmesinde, önemli avantajlar sağlamaktadır.

Silindir gömlekleri sayesinde motor tamir ve yenileştirilmesi, kolay, basit, güvenli  ve ucuz olarak yapılmaktadır. Bununla beraber motor yenileme esnasında gömlek, piston, segman, ve piston pimleri takım olarak değiştirilir. İmalat esnasında birbirine alıştırılarak satışa sunulan bu parçalar kolayca takılarak  işçilik hataları  baştan önlenmektedir.

Silindir Gömlekleri Kuru ve Yaş Gömlek Olmak Üzere İki Çeşittir.

Kuru Silindir Gömlekleri:Silindir bloğundaki yerine sıkı geçirilen ince kesitli; çelik veya yüksek kalitede ince taneli savurma dökümünden yapılan bir gömlektir. Bloktaki yuvasına takıldığında doğrudan doğruya soğutma suyuna temas etmez. Bloktaki yuvalarına 1-2 tonluk bir basınçla pres yardımıyla takılır. Gömlek takılırken gömlek dış yüzüne, gres veya herhangi bir şey sürülmez. Gömleklerin yuvasına tam oturmasını sağlamak için, gömlek üst kısmında 5-8 mm genişlikte gömlek dış çapından 2-4 mm büyük bir fatura vardır.

Şekil olarak faturalı ve düz olarak yapılan kuru silindir gömlekleri işleme yönünden üçe ayrılır.

1. Hassas İşlenmiş Gömlekler
2. Yarı İşlenmiş Gömlekler
3. Ham gömlekler

Yaş Gömlekler: Üstten ve alttan silindir bloğundaki yuvasına oturan, dış yüzeyleri soğutma suyuna doğrudan temas eden silindir gömleklerine yaş gömlek denir. Gömlek, yüksek kaliteli ince taneli savurma dökümden yapılır.

Gömleğin yuvasında oynamasını önlemek için üst kısmında fatura bulunur. Silindir kapağı da gömleğin üstünden basarak yuva içinde sabitleşmesini sağlar. Faturalar kısa ve uzun olarak yapılmaktadır. Kısa faturalı gömleklerde, faturanın altına bakır conta konur. Bakır conta su sızıntısını önler ve gömlekteki ısının soğutma suyuna geçişini kolaylaştırır.  Yaş gömleklerin alt tarafında kartere su sızmasını önlemek için  lastik halka contalar kullanılır.

Yaş gömleklerin değiştirilmesi kolaydır. Özel çektirmeleri ile kolayca sökülür ve takılır. Kuru gömleklerde olduğu gibi gömlek, piston, segman takım halinde satıldığı için tamir ve yenileştirilmeleri hata yapmadan, fabrika ölçülerine uygun olarak yapılır.

Yandaki şekilde de görüldüğü gibi yaş gömlek kullanılan motorlarda, silindir kapağı bir işlem yapılmak üzere söküldüğünde, serbest kalan gömleklerin yerinden oynamaması için, motoru döndürmeden, özel gömlek baskısı ile bastırılmalıdır.

Bu yapılmazsa, gömlekler yuva içinde oynar. Sızdırmazlığı sağlamak için hiç gerek olmadığı halde, gömleklerin yerinden sökülerek contalarını yenilemek gerekir.

 

Gömleklere uygun ölçüde conta kullanılmalı ve montaj sonrası silindirler conta hizasından ölçülerek deformasyon olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Ayrıca gömleklerin blok üzerine taşan kısımları aynı hizada ve motor kataloğunda belirtilen değerler içinde olmalıdır. Yaş gömleklerde kuru gömleklerde olduğu gibi işleme yönünden üç çeşittir.

Üst Karter (Krank Muhafaza Gövdesi)

Krank milinin yataklanmasını sağlar. Krank mili üst kartere yatak kepleri ve cıvataları ile yataklandırılır. Otomobil motorlarında silindir bloğu ve üst karter beraber dökülerek tek parça olarak imal edilir. Bazı büyük motorlarda ise silindir bloğu ve üst karter ayrı ayrı dökülerek imal edilir, cıvata ve somunlarla titreşim yapmayacak şekilde birleştirilir.

Üst karter içinde düşük basınç ve yüksek basınç meydana gelmemesi için havalandırılması zorunludur. Fakat havalandırma açık havaya yapılmaz. Bundan dolayı motorla, üst karterden çıkan  buharların emme manifoldu üzerinden tekrar yanması için silindirlerin içine ulaşacak şekilde kapalı geçişli havalandırma sistemine sahiptir.

Ana yağ kanalı üst karterde yer alır. Karbüratörlü ve klasik ateşleme sistemine sahip motorlarda benzin pompası ve distribütör üst karterde yer alır. OHV motorlarda kam mili üst kartere yataklandırılır.

Alttan supaplı motorlarda supap yuvaları, emme ve egzoz kanalları, manifold bağlantısı silindir bloğu üzerindedir.

Motor şaseye motor kulakları aracılığıyla üst kartere bağlanır.

Silindir Bloğu Arızaları

Silindir bloğu arızaları 4 ana başlık altında incelenebilir. Bunlar;

1. Silindir bloğunun çarpılması
2. Genleşme tapalarının çürümesi ve yerinden oynaması
3. Vida dişilerinin bozulması
4. Silindir bloğunun çatlaması

Silindir arızaları

1. Çizilme
2. Kol çıkarma
3. Aşınma
4. Krepaj

Silindir Bloğu Eğiklik Kontrolü

Silindir bloğu sızdırmazlık tapalarının takılması

Bozuk dişlere heli koil uygulaması

Basınçlı sıcak su ile çatlak kontrolü

Silindir arızaları

Silindirlerin aşınması

Silindirlerin üst tarafında aşınma sonucu birinci segmanın çıktığı en üst noktada bir set (fatura) oluşur. Üst segmanın dış üst kenarı da bu set oluşurken setin kavisine uyacak şekilde aşınıp kavisli (yuvarlak) bir biçim alır. Yeni segman takılmadan önce bu set alınmalıdır.

Aşınan silindirlere silindir taşlama makinesiyle biçim verilir.

Silindir Rektifiye Kademeleri

0,25 mm  (0,010’’)
0,50 mm  (0,020’’)
0,75 mm  (0,030’’)
1,00 mm  (0,040’’)
1,25 mm  (0,050’’)
1,50 mm  (0,060’’)

Her motorun kataloğunda belirtilen en büyük rektifiye kademesinden sonra bloğa kuru gömlek geçirilip tekrar kullanılır. Yaş ve kuru gömlekli motorların  silindirlerindeki aşınma segman değiştirme ile kurtarmayacaksa gömlekler yenisiyle değiştirilir.

Silindirlerin Ölçülmesi

Okunan Ölçüler Aşağıdaki Ölçü Tablosuna Yazılır