İçten yanmalı motorlarda yanan hava-yakıt karışımı atmosfere salındığında araç egzoz emisyonları oluşur. Dizel, benzinli ve hibrid araçların tümü araç egzoz emisyonları üretir; motora güç vermek için kullanılan yakıt, farklı şekillerde yanan yüzlerce farklı yapılandırılmış hidrokarbon içerdiğinden dolayı insan ve çevre sağlığı açısından zararlı gazlar olarak karşımıza çıkar.

Araç egzoz emisyonları hava kirliliğine önemli bir katkıda bulunur ve ayrıca sağlık sorunlarına neden olur. Araç egzoz emisyonlarında bulunan bir takım bileşiklerin, büyük şehirlerde yaşayan insanlar için önemli, uzun vadeli maruziyetlerde kanserojen etkisi yarattığı bilinmektedir.

Şimdi gelin hep birlikte egzozdan çevreye salınan bu gazlar nelerdir ve özellikleri nedir görelim.

Zararlı Egzoz Gazları Nelerdir?

• CO  ( karbon monoksit )
• HC  ( yanmamış hidro karbonlar )
• NOX ( azot oksit )
• SO₂ ( kükürtdioksit )
• Pb   ( kurşun )
• C     (karbon )

CO ( karbon monoksit )

Motorun zengin karışımla çalışması durumunda; egzoz gazı içerisinde. CO oranı yüksektir.

CO ( karbon monoksit ) insanlar tarafından solunduğu zaman, kanın oksijen alma kapasitesini düşürür. Bir bina içinde % 0,3 oranında CO bulunması ölümcül sonuçlara yol açabilir. Dolayısıyla bina içinde egzoz gazı için uygun bir vakum sistemi olmadan motorların çalıştırılmaması gerekir.

Günümüzde yakıt tüketimini ve egzoz gazındaki karbon monoksit yüzdesini azaltmak için, motorun fakir karışım ile çalıştırılması yaygındır. Ancak bu durumda CO2 ( karbon dioksit ) emisyonunda bir artış olmaktadır.

Dünya ‘nın ısınmasına yol açan karbon dioksit; insanı ve yaşayan çevre için zararlı olmamakla birlikte “ sera etkisi “ ne neden olduğundan dolayı atmosfere zarar vermektedir.

CO ( karbon monoksit )’ in egzozdan fazla çıkmasının nedenleri 

• Karışımın zengin olması
• Rölanti devrinin düşük olması
• Hava filtresinin tıkalı olması
• Karter havalandırma sistemindeki problemler
• Karbüratör ayarsızlıkları
• Ateşleme avansının uygun değerde olmaması

HC ( yanmamış hidro karbonlar )

Eksik yanmanın sonucunda HC ( hidro karbon ) ortaya çıkar. Sıcaklık çok düşük olduğunda, alevin karışıma ulaşamadığı yanma odasının belirli bölgelerinde oluşurlar. Ancak; yanma odası içinde bir türbülans yaratılarak, yanmanın iyileştirilmesi gerekir.

Yanmamış hidro karbon miktarını azaltmak için motor devri ve yüküne göre, emme ve egzoz supaplarının birlikte açık kaldıkları açıyı kontrol etmek gerekir.

Karbüratörden ve depodan buharlaşan HC miktarı ise egzozdan çkan miktarın ancak % 10 ‘u kadardır.

Yakıt sistemi enjeksiyonlu olan motorlarda, sadece depodan buharlaşma söz konusudur. Yakıt buharı geri kazanım sistemleri sayesinde; yakıt deposunda buharlaşn hidrokarbonlar atmosfere atılmamaktadır.

Hidro karbonların egzoz gazında fazla olmasının nedenleri

• Ateşleme sistemindeki problemler
• Eskimiş ve kirli bujiler
• Ateşleme bobini sekonder devre hataları
• Ateşleme avansının uygun değerlerde olmaması
• Emme manifoldunun hava alması
• Hava / yakıt oranının yanlış yapılması
• Supap ayarlarının uygun değerde olmaması

NOX ( Azot Oksit )

Havada % 79 oranında bulunan N (azot); yanma sırasında ortya çıkan 1500÷2000°C ‘lik sıcaklıklarda O2 (oksijen) ‘le birleşerek, NOX (azot oksit) ‘leri meydana getirir.

Azot oksitler; her ne kadar motorun çalışma durumuyla ilgili değilse bile, çevre kirliliği açısından büyük önem taşır.

Azot oksit; mor ve ötesi ışınların etkisiyle, gözleri solunum sistemini rahatsız eden ürünler ortaya çıkarır.

SO2 ( Kükürt Dioksit ) 

Dizel motorlar, kükrt dioksit gazının oluşmasına neden olurlar.

Dizel yakıt içerisinde bulunan S ( kükürt ), benzin içinde bulunanın iki katıdır. Yanma sonucunda kükürtİ oksijenle birleşerek, SO2  ( kükrt dioksitleri ) meydana getirir.

Azot oksit  ve kükürt dioksit, bronşlarda ve akciğerlerde tahribat yapar. Azot oksit; havada bulunan nem ile birleşerek HNO3  ( nitirk asidi ), kükürt dioksit ise nem ile birleşerek H2SO4 ( sülfirik asidi ) meydana getirdikleri için asit yağmurlarının ana nedenlerindendir. Bu asitler, yaşayan canlılar açısından büyük tehlike yaratır.

Pb ( kurşun )

Sadece benzinli motorlarda ortaya çıkar. Oktan sayısını yükseltmek amacıyla, benzin içerisinde kurşun tetra etil veya kurşun tetra metal katılır.

Benzin içerisinde bulunan kurşunun % 75 ‘i yanma sırsında, egzoz gazlarıyla birlikte dışarıya atılır.Geriye kalan % 25 ‘i ise motor yağına karışır.

Egzoz gazı ile kirlenmiş yiyecekler veya solunum yolu ile insana vücuduna giren kurşun bileşikleri kemiklerde ve sinir sisteminde rahatsızlıklara neden olur.

Bu tip kirlilik, yalnız kurşunsuz benzin kullanılarak önlenebilir.

C ( karbon toz ve zerrecikleri )

Genellikle, dizel motorlar tarafından çevreye yaılırlar.

Bunlar, havada dolaşan görünmez parçacıklardır. Solunum yolu ile vücuda girer, uzun sure solunduğunda solunum yollarında hasara neden olan aromatik hidrokarbonlara dönüşür.

Egzozdan çıkan bu gazların ve partiküllerin bir kısmını daha üretim aşamasında önlenebilirken, bir kısmı ise motorun değişik çalışma koşullarındaki iyileştirmelerle giderilebilir. Bu yüzden; üretim aşamasındaki gidermeler, genellikle üretici firmalar tarafından yapılır.

Motorların çalışma şartlarından dolayı, doğacak çevre kirliliğini en aza indirebilmek için; motorların ayar ve vakumları iyi bir şekilde yapılmalıdır.

Servislerimizde ateşleme avans ayarı, hava filtresi ve bujilerin kontrolü, karbüratör ayarları egzoz gaz analizleri ve mekanik açıdan supap ve zamanlama ayarlarının en iyi bir şekilde yapılması gerekir.

Otomobillerde hava kirliliği nin kaynakları

İçten yanmalı motorlarda; yanma sırasında yakıt içindeki hidrokarbonlar, hava içindeki oksijen ile birleşerek çeşitli maddeler oluşturur.

Egzoz gazı ile havaya atılan bu maddelerin % 99 ‘u su buharı. Oksijen, azot ve karbondioksit gibi zararsız gazlardan oluşmaktadır.

Egzoz içindeki zararlı gazlar ise % 1  oranındadır.

Motor ihtiyacı ve kullanım alanı; hava / yakıt oranının 12 / 1 ile 17 / 1 arasında sürekli olarak değişmesinden dolayı yanma ideal değildir. Bu nedenden dolayı; egzoz gazında, “CO” karbonmonoksit “HC” yanmamış hidrokarbonlar “NOX “ azot oksit ve “Pb” kurşun gibi zararlı maddeler vardır.

Otomobillerde kirletici gazların çıkış noktalarındaki oranları